حتما شما نیز برای یک بار هم که شده چنین حالتی را در خواب تجربه کرده اید. این مسأله در برخی از افراد شدیدتر است و هر چند وقت یک بار در میانه های شب باعث بی خوابی و حتی هراسشان می شود.بسیاری این پدیده را به علوم ما بعد الطبیعه نسبت می دهند و برخی دیگر هم عواملی چون پرخوری را در آن دخیل می دانند. در ادامه قصد داریم پدیده ای به نام بختک یا فلج حین خواب را از دیدگاه علمی مورد بررسی قرار دهیم.از خواب بیدار می شوید اما نمی توانید از جای خود برخیزید. چشمان شما در زیر پلک های لرزان و سنگین تان به اطراف می گردند اما امکان حرکت دادن سایر اعضای بدن تان وجود ندارد.نوعی جسم سنگین را روی قفسه سینه خود حس می کنید که گویی گلویتان را فشار می دهد و راه تنفس را بر شما بسته است.در همین حین موجودی سایه وار و وحشتناک مقابل چشمانتان شکل می گیرد. این یک رؤیا نیست و فرقی ندارد که تا به حال چند بار چنین شرایطی را تجربه کرده اید، در هر صورت، هر بار همین شرایط عجیب و دشوار را تجربه می کنید.زمانی که این اتفاق را در دوران کودکی خود تجربه می کردید، دست موجودات شیطانی و فرازمینی را در کار می دانستید اما حال باید به شما اعلام کنیم که این موضوع ریشه علمی دارد و با نام فلج در خواب یا به شکل عامیانه بختک از آن یاد می شود.در سال 2011 میلادی نتایج حاصل از 35 تحقیق که روی بیش از 36 هزار فرد داوطلب انجام گرفت در قالب مقاله ای علمی منتشر شد که بر اساس آن عوامل اجتماعی و روانشانسی متعددی در شکل گیری این پدیده نقش دارند.پژوهشگران مقاله مورد بحث، دریافتند که 7.6 درصد از کل جمعیت پدیده فلج خواب را تجربه می کنند که این میزان در گروه های با خطرپذیری بالا (مثلا دانش آموزانی که الگوهای خوابشان دچار اختلال می شود) برابر با 28.3 است.براساس این تحقیق همچنین در افرادی که از اختلالات روحی نظیر دلهره و افسردگی رنج می برند، میزان تجربه فلج در خواب برابر با 31.9 درصد برآورد شد.به گفته دانیل دنیس کاندیدای دکتری در رشته علوم اعصاب و پژوهشگر پروژه فلج در خواب، زمانی که فرد این پدیده را تجربه می کند کاملا هوشیار است. در واقع تصور می شود که در چنین مواقعی، ذهن بیدار اما بدن همچنان خواب است.

چرا نمی توانید حرکت کنید

خواب سه یا چهار مرحله در وضعیت غیر از REM (یا حرکت سریع چشم) و یک مرحله در این وضعیت دارد. انسان در تمامی این مراحل می تواند خواب ببیند با این حال زمانی که چشم ها حرکت سریعی را تجربه می کنند خواب ها عمیق تر بوده و شکلی شبیه به واقعیت دارند.در این بازه زمانی، مغز نیز فعال می ماند و آنطور که دنیس توضیح می دهد شرایط انسان در چنین وضعیتی شبیه به طول روز است. به گفته او در زمان حرکت سریع چشمان، انسان به این خاطر دچار ناتوانی حرکتی می شود که نمی خواهد از رؤیاهایش خارج شود و از این پدیده تحت عنوان بی حالی REM یاد می شود.بسیاری از افرادی که در این وضعیت از خواب بیدار می شوند صرفا چشمان خود را گشوده و به سرعت شروع به حرکت می کنند. اما آنها که فلج در خواب را تجربه می کنند آنطور که دنیس می گوید در واقع نوعی «اختلال در ساعت مولکولی» را پشت سر می گذراند.این پدیده در اغلب موارد چند ثانیه تا یک دقیقه طول می کشد اما در موارد نادرتر ممکن است که فردی به 10 الی 15 دقیقه زمان نیاز داشته باشد تا بتواند به طور کامل توان حرکتی خود را باز یابد.در مورد آن موجود سایه واری که برخی در زمان فلج خواب تجربه می کنند نیز باید بگوییم که پژوهشگران توضیحات قانع کننده ای را برای این پدیده ارائه نکرده اند.براساس مطالعه ای که توسط پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیای سن دیگو انجام گرفت و نتایج آن در مجله فرضیات پزشکی به چاپ رسید، در این زمان اعصاب جداره ای نورون های موجود در مغز را تحت نظر گرفته و به پاها فرمان حرکت می دهند و چون نمی توانند حرکت کنند مغز در مورد حرکت مورد نظر دچار توهم می شود.آنطور که دنیس می گوید «این شبه سایه وار» می تواند در نتیجه نوعی بیش فعالی در آمیگدال باشد که در واقع بخشی از مغز است که حس ترس را ایجاد می کند.او در صحبت هایش ادامه می دهد که در چنین مواقعی فرد در حالی از خواب بیدار می شود که بخش یاد شده از مغز او فریاد می زند «تهدیدی وجود دارد».بنابراین مغز شما باید برای فعال شدن بی دلیل آمیگدال چیزی را کشف کند و پارادوکس به وجود آمده را به نوعی برای خود تفسیر کند. در طول خواب این بخش از مغز همچنان فعال می ماند با این همه، فلج کامل بدن درست پس از هوشیاری می تواند فعالیت آن را بیش از پیش نماید.

تجربیات

یکی از نخستین مطالعات در رابطه با فلج در خواب در سال 1999 انجام گرفت که سه طبقه اصلی از این پدیده را تحت عنوان «کابوس»، «ناخوانده» و «تجربیات غیر عادی بدنی» تعریف می کند.در مورد نخست افراد نوعی فشار شدید را روی قفسه سینه خود حس می کنند و اینگونه به آنها القا می شود که نمی توانند نفس بکشند.آنطور که مؤلفان می گویند، فلج در خواب تنها «ادراک تنفسی» را تحت تأثیر قرار می دهد. نفس کشیدن امری غیر ارادی است و به همین دلیل هیچ چیز نمی تواند مانع از آن شود. در واقع این احساس از آن جهت در این افراد ایجاد می شود که ترسیده اند.زمانی که فرد در وضعیت REM قرار دارد، نفس کشیدنش کاملا سطحی است و شریان های تنفسی او بسیار تنگ می شوند و به همین دلیل این کار برایش دشوار می شود. اما زمانی که فرد از این مسأله آگاه می شود شرایط برایش وحشتناک می گردد.افرادی که در گروه دوم جای دارند می توانند حضور محسوس، ترس، و هذیان سمعی و بصری را تجربه نمایند.به بیان دیگر، مغز این افراد برای حل پارادوکس ایجاد شده در طول فلج اقدام به تصویر سازی می کند که پژوهشگران این پدیده را «وضعیت فرا هوشیار مغز میانی» می خوانند. این شرایط می تواند افراد را از کوچک ترین محرک ها نیز آگاه کند و حتی آنها را به سمت نشانه هایی از تهدید یا خطر سوق دهد.به همین دلیل است که در چنین مواقعی حتی یک صدای کوچک هم می تواند برای فردی که فلج در خواب را تجربه می کند وحشتناک باشد.در نظر داشته باشید که مراحل موسوم به ناخوانده و کابوس دست در دست یکدیگر حرکت می کنند. در هر دوی این علائم، آمیگدال به خاطر تهدید فعال می شود.برخی از افراد حتی کابوس و ناخوانده را با یکدیگر در ارتباط می دانند و مدعی هستند که در این شرایط وجود فردی را احساس کرده اند که قصد خفه کردنشان را داشته است. اما نوع سوم از توهمات ناشی از فلج در خواب موسوم به «تجربیات غیر عادی بدنی» کم یاب ترینشان است.زمانی که افراد «تجربیات غیر عادی بدنی» را پشت سر می گذارند اغلب احساس می کنند که از جسم خود خارج شده اند و در فضای اطراف معلق شده و در حال پرواز هستند.نوع سوم در ظاهر با مراحل REM در ارتباط است و در جریان آن ساقه مغز یا همان مخچه و مراکز قشری آن فعال می شوند.فیبرهای عصبی که از حرکت اندام های بدن در جریان خواب جلوگیری می کنند وارد این منطقه می شوند. به این ترتیب حس می کنید که در حال حرکت هستید در حالی که اینگونه نیست زیرا ناحیه ای از مغز که این هماهنگ سازی را انجام می دهد بیش از اندازه فعال شده.

رموز و افسانه ها